De kwalificatie van het Nederlands elftal voor het Europees Kampioenschap van 2016 in Frankrijk verloopt alles behalve vlekkeloos. Bondscoach Guus Hiddink is de wacht aangezegd en rechtstreekse plaatsing voor het toernooi hangt op het moment van schrijven aan een zijden draadje. Vóór zijn ontslag zei Guus Hiddink nog: ik heb in 1996 in eenzelfde situatie gezeten met het Nederlands elftal als nu”*.. Wat was er toen gebeurd? Hiddink wist zich dat jaar uiteindelijk te kwalificeren. Maar het EK van 1996 staat in de analen van de voetbalgeschiedenis te boek als een grote flop. Na afloop van het duel met Zwitserland kwam een sluimerend conflict tot uitbarsting. Hiddink, in 1996 voor de eerste keer bondscoach, trok hieruit een aantal pijnlijke lessen: “De Ajacieden waren te dominant (…). Het escaleerde volledig”**. Nadat Edgar Davids Hiddink beledigde was de maat vol. Davids werd uit de opstelling geschrapt en verliet het EK in Engeland nog diezelfde dag. Onderzoek toont aan dat de dynamieken waaraan Oranje destijds ten onder ging ook in Management Teams voor kunnen komen. Sterker nog: het krachtenspel kan voorspeld worden en – met het juiste leiderschap – voorkomen.
Ajax en de rest
Om in te zien hoe het zover heeft kunnen komen, nemen we een korte duik in de geschiedenis. Tijdens het EK van ‘96 maakten de Ajaxspelers die in ‘95 samen de Champions League wonnen een groot deel uit van de Oranje selectie. Maar liefst 10 van de 22 spelers konden deze zege achter hun naam schrijven en hadden als groep veel invloed op de dynamiek binnen Oranje. De historie die zij met zich mee namen vanuit Ajax bracht de spanning binnen de selectie tot grote hoogte. Bij Ajax bestonden er grote verschillen tussen de spelers: Danny Blind, verdiende bijvoorbeeld zes keer meer dan clubtopscorer Patrick Kluivert. Daarnaast waren de machtsverhoudingen binnen de Ajaxselectie volledig scheef. Zo bepaalden spelers als Ronald en Frank de Boer en Danny Blind in overleg met het bestuur wat hun teamgenoten verdienden. Ook Guus Hiddink liet zijn oren hangen naar de zogenaamde honoreringsklasse ‘A’- spelers: de oudere, blanke Ajax voetballers met veel speelervaring. Dit tegen het zere been van een groep aanstormende talenten: zonder uitzondering jonge en donkere honoreringsklasse ‘B’-spelers.
Team?
De ongelijkheid tussen beide groepen maakte dat de jonge, donkere Ajax spelers een bijzondere band met elkaar hadden. Zij verwezen naar hun vriendschap als ‘de kabel’. Toen de prestaties op het EK uitbleven resulteerde hun afstand tot de rest van de spelersgroep in de spreekwoordelijke ‘kink’ in de kabel. Edgar Davids uitte na een in zijn ogen onterechte wissel van mede kabel speler Clarence Seedorf zijn woede richting Hiddink. Toen hij als gevolg uit de selectie werd geschrapt deelde hij zijn onvrede in harde woorden met een Zwitserse journalist: “Hiddink must get his head out of players’ asses so he can see better.” Diversiteitsonderzoek heeft aangetoond dat subgroepen – zoals de ‘A’- en ‘B’-spelers binnen Oranje – negatieve gevolgen hebben als teamleden zich sterk bewust zijn van de onderliggende factoren. In het geval van Oranje in ‘96 waren deze glashelder gezien de verschillen in leeftijd, etniciteit, salaris en invloed. Met als gevolg dat er binnen de Oranje selectie te weinig veiligheid, vertrouwen en communicatie was, waardoor de prestaties uitbleven.
In het MT
Binnen ieder MT spelen andere factoren een rol in de teamdynamiek. Vaak zijn deze complexer dan de overduidelijke verschillen binnen de Oranje selectie van ‘96. In de dagelijkse gang van zaken zijn deze verschillen vaak hanteerbaar. Dan is – anders dan in tijden van verandering – de strategische koers duidelijk en heeft elk MT-lid zijn eigen afgebakende rol en verantwoordelijkheid. Bij ingrijpende veranderingen zoals fusies en reorganisaties is er echter vaak sprake van onzekerheid. De gevolgen van de verandering kunnen aanzienlijk zijn. Zeker wanneer de leider in het licht van de verandering een oordeel over de kwaliteiten van overige MT-leden heeft. Het effect hiervan is dat organisatieverandering meer dan eens ontaard in een strijdtoneel binnen het MT. Ook leidt het ertoe dat MT-leden zich bewuster worden van de verschillen in het MT. Bij het uitblijven van witte rook worden onderhuidse verschillen pijnlijk zichtbaar.
Oerinstincten in de bestuurskamer
Besluitvorming tijdens organisatieveranderingen is zelden puur rationeel. Leiders maken inschattingen en laten zich daarbij voeden door allerlei feiten en opinies. Er wordt in MT’s geregeld verschillend gedacht over de toekomst en de route daartoe. Als er iets te winnen of verliezen valt, spelen daarbij factoren in het team die moeilijk grijpbaar zijn zoals: perceptie, overtuigingen, verwachtingen, veronderstellingen, drijfveren, normen en waarden. Dit zijn factoren die sterk individueel bepaald zijn, gevoed door onder meer leeftijd, persoonlijkheid, opvoeding, opleidingen en werk- en levenservaring. In onzekere tijden kunnen managers naar elkaar toetrekken op basis van deze overeenkomsten. Zulke banden kunnen hen een gevoel van veiligheid bieden maar ondermijnen de verbinding met de rest van het team. Zodra een kloof ontstaat tussen ‘A’ en ‘B’ spelers in het MT brengt dat de verandering in gevaar. Iets wat in de hedendaags Champions League van wereldwijde concurrentie degradatie kan betekenen.
De noodzaak van verbinding
Tijdens organisatieverandering kunnen de dynamieken in het team op scherp komen te staan. Wat dat betreft is het leiden van een MT ook topsport. Een basis van vertrouwen is cruciaal om samen resultaten te kunnen boeken. Succesvolle leiders zorgen ervoor dat de verbinding binnen het team optimaal is, zodat teamleden zich identificeren met het overkoepelende. Diversiteit is enorm belangrijk voor teams: het maakt ze groter dan de som der delen doordat teamleden van elkaar leren. Dit kan alleen als leiders hier goed mee omgaan en bruggen weten te slaan tussen verschillende, authentieke teamleden. De kwalificaties van Oranje baren wat dat betreft zorgen. Of Hiddink genoeg vertrouwen in de selectie weet te borgen is sterk de vraag. Alleen de sterspelers van het WK in Brazilië kunnen tot nu toe rekenen op een basisplek. Gelukkig biedt Hiddink ook perspectief: op het WK van ‘98 in Frankrijk werd hij wonderbaarlijk vierde met nagenoeg dezelfde selectie.
*) bron: www.fcupdate.nl
**) bron: www.ad.nl
Rutger Petersen werkt als consultant bij &samhoud. Georgy Evers begeleidde hem bij zijn afstudeeronderzoek op het gebied van Management Team-dynamieken .